Elke keer ik tijdens een lezing vraag hoe hoog het overheidsbeslag in dit land is, blijkt een deel van het publiek dat fors te onderschatten. De groep die weet dat dit meer dan de helft van het nationaal inkomen bedraagt, neemt wel elk jaar toe. Zoals ik in mijn boek Overheid + Markt betoog, is dit niet de enige wijze hoe de overheid tussenkomt in de samenleving. De overheid is ook een regulerende machine die altijd meer om zich heen grijpt en in steeds meer domeinen van het leven intervenieert. Ik verbaas me er ook al jaren over hoe weinig filosofen de vraag stellen hoe die verstaatsing zich verhoudt met de waarde van de vrijheid. Blijkbaar moeten er veel belangrijkere thema’s zijn die zich tegenwoordig aan onze wijsgeren opdringen.
Nu de Europese industrie het onder zware druk dreigt te begeven, komt het thema van de destructieve regeldruk toch op de agenda. Overheden van alle niveaus zijn hiervoor verantwoordelijk. Denk aan de tsunami van Europese duurzaamheidsrapportering. Maar ook aan de Vlaamse regeldrift.
Regulering
Via regulering raakt de overheid in on land elke aspect van de maatschappij. Overheidsinstellingen leggen regels op hoe je als werkgever personeel dient aan te werven en tewerkstellen. Overheidsregels beperken de toegang tot bepaalde beroepen en dikteren standaarden allerhande. De zelfverklaarde doelstellingen van reguleringsinstellingen variëren van de bescherming van consumenten, bevordering van concurrentie tot veiligheidsoverwegingen. Kritische economen hebben al vaak aangetoond dat de resultaten in de praktijk nogal eens afwijken van wat officieel verkondigd wordt inzake regulering. Bovendien moeten die regels dan ook afgedwongen worden waarvan de kost niet onderschat kan worden.
Heel vaak blijkt de facto het resultaat van regulering er vooral in te bestaan dat de prijs van de gereguleerde activiteit veel hoger komt te liggen. Daarom zijn ongewenste neveneffecten en contraproductieve praktijken frequent voorkomend. Als door excessieve regulering van gewasbeschermingsmiddelen de prijs van groenten en fruit fors verhoogt dan kan een beleid dat bedoeld is ter bevordering van de gezondheid het tegengesteld resultaat boeken. Met minder mensen die voldoende groenten en fruit eten en navenante gevolgen voor de gezondheid.
Bij ons zijn de voorbeelden op één hand te tellen dat dit soort overwegingen tot kritische conclusies leiden inzake regulering. Er zijn duidelijke tekorten aan economische geletterdheid. In de discussie over minimumlonen komt zelden aan bod dat dit een regulering is die schade kan toebrengen aan laaggeschoolden voor wie er minder jobs gecreëerd worden. Historici hebben voor de Verenigde Staten heel duidelijk aangetoond dat de eerste federale wetten op het minimumloon er kwamen door steun uit de noordelijke staten. Door de lagere kosten van levensonderhoud in de zuidelijke staten ondervonden ze concurrentie die ze op deze wijze elimineerden.
Politiek
De vraag is of de politiek in staat is om met kritische blik naar de realiteit van regulering te kijken in plaats van het narratief dat betrokkenen zelf opbouwen. In andere landen werd door parlementen al meermaals besloten dat reguleringsinstanties in bepaalde gevallen de gereguleerde sector bevoordelen tegen het belang van de consument. Als economisch docent kan je met gedachtenexperimenten je studenten aan het denken brengen. Wat als we de kwaliteitseisen voor elke auto op het niveau van een erg dure luxewagen brachten? De meeste studenten die initieel dachten dat kwaliteitsnormen steeds hoger gebracht kunnen worden, komen dan toch tot het inzicht dat de toegankelijkheid tot het product afgesneden zou worden voor grote groepen consumenten.
Uiteraard kan regulering het algemeen belang dienen. Het dient echter onderzocht en aangetoond worden dat dit effectief zo is in de praktijk. Regulering zorgt vaak voor een kartel of gemeenschappelijk belang van sommige spelers te nadele van minder goed politiek geconnecteerde groepen. Het is terecht dat bedrijven door hoge administratieve lasten aanklagen dat ze zich tegenwoordig te vaak moeten bezighouden met de backoffice van de overheid. Inzake regulering hoor je van federaties minder dit betoog, al is het maar omdat sommige leden net ook voordelen plukken van reguleringen die andere leden benadelen.
Ook in deze verkiezingstijden blijft het alsnog met een vergrootglas zoeken naar politieke partijen die inzien dat er in ons systeem te weinig remmende factoren zijn voor de explosieve groei van het reguleringsapparaat. Net zoals bij elke andere overheidsinterventie moet ook regulering geëvalueerd worden op basis van een goede inschatting van de relatieve baten en kosten.
Commentaires