Overconsumptie in de zorg

Een van de meest onderschatte tendensen vandaag is de interactie tussen technologie en risicogedrag, ook in de gezondheidszorg. Wat we kunnen leren uit het verleden is dat goedbedoelde interventies die genomen worden om risico's te beperken juist nieuwe, onbedoelde risico's creëren. De Duitse socioloog Ulrich Beck heeft die gedachte in de jaren 90 uitgewerkt in zijn boeken over de risicomaatschappij.

Een van de vertrouwde illustraties hiervan in de gezondheidszorg betreft antibiotica. De baten ervan voor de menselijke gezondheid zijn immens. Ze worden echter te vaak voorgeschreven voor virale infecties, zoals verkoudheid, waar ze geen effect hebben. Dit verhoogt het risico op antibioticaresistentie, een wereldwijd gezondheidsprobleem, zonder directe voordelen voor de patiënt. Een andere illustratie met hardnekkig impact op de betaalbaarheid van de gezondheidszorg zijn onnodige diagnostische scans. Er wordt in nogal wat gevallen te snel naar CT- of MRI-scans gegrepen, uit misplaatste voorzorg of onder druk van patiënten. Dit leidt tot hoge kosten, soms onterechte vervolgbehandelingen en onnodige stralingsblootstelling.

Defensieve geneeskunde

Een fenomeen dat hiermee samenhangt, staat ondertussen bekend onder de term “defensieve geneeskunde”. Hierbij worden extra onderzoeken of procedures uitgevoerd, zoals herhaalde bloedonderzoeken of opnames, om juridische risico’s te vermijden in plaats van medisch noodzakelijke redenen. Dit verhoogt kosten en stelt patiënten bloot aan onnodige risico’s, zoals infecties of bijwerkingen. In 2014 bedroegen de kosten voor terugbetaling van geneesmiddelen in ons land 4 miljard. Ondertussen zijn die bijna verdubbeld met nog een groeiversnelling in de recentste jaren. In een context waar de economische groei zelfs de 1% niet haalt, is dit uiteraard compleet onhoudbaar. Als medicatie ingezet wordt om een levensstijl te ‘bestrijden’ eerder dan ziektes, dan dringt een diepe reflectie zich op.

Efficiëntie

Omgaan met risico’s in de gezondheidzorg gebeurt uiteraard in een maatschappelijke context. Efficiëntie of verstandig aanwenden van middelen in de gezondheidszorg is een ethische plicht. Dit situeert zich op het vlak van wat we macroefficiëntie noemen of de algemene efficiëntie van het gezondheidszorgsysteem op maatschappelijk of systeemniveau. Het gaat erom of middelen (zoals financiering, infrastructuur, personeel) optimaal te verdelen over het hele systeem om de gezondheidsresultaten voor de bevolking te maximaliseren binnen het beschikbare budget. Om het gezondheidsbeleid te onderbouwen is het cruciaal om concrete gezondheidsdoelstellingen (zoals levensverwachting, verminderde sterfte) te formuleren en die te koppelen aan de juiste gezondheidsindicatoren (bv. vermindering van ziektelast, gezondheidsgelijkheid, edm.).

Veel economische analyse vertrekt van het macro niveau om bijvoorbeeld aanbevelingen te maken inzake strategieën voor kostenbeheersing op het vlak van medicijnprijzen of van kosten in ziekenhuizen. Er is een redelijke consensus dat in de Verenigde Staten te veel wordt gespendeerd aan gezondheidszorg. Maatschappelijke middelen worden verspild.

Er zijn landen waar te grote focus op dit niveau kan resulteren in te lage uitgavenniveaus in het algemeen. Innovatie en kwaliteit in gezondheidszorg vergt ook een zekere collectieve inspanning. Het is interessant te weten dat onderzoek tot de conclusie komt dat in landen zoals India, China en de Russische Federatie er nog steeds wordt ondergeïnvesteerd in gezondheidszorg. In die landen kan significant meer budget volgens het onderzoek nog grote opbrengsten realiseren inzake levensverwachting en ziektelast[1].

Er is ook wat we microefficiëntie noemen waarbij zorg op individueel vlak niet leidt tot de meest geschikte inzet van middelen. De analyse hierboven over technologie en risico moet dan ook beleidsmatig vertaald worden in het bijstellen van de focus op bepaalde behandelingen waarvan de batenrisicoverhouding onaangepast is. En al zeker in het corrigeren van overconsumptie van zorg.

In landen zoals België is het duidelijk dat inspanningen nodig zijn om kostendrijvers onder controle te houden. Dit gaat over het beheersen van administratieve kosten, prijsontwikkelingen en bestrijden van overconsumptie van zorg.

[1] Chen S, Kuhn M, Prettner K, Bloom DE, Wang C. Macro-level efficiency of health expenditure: Estimates for 15 major economies. Soc Sci Med. 2021 Oct;